ارگونومی چیست ؟

در این بین بخش عمده‌ای از مواردی که سلامت جسمی و روحی کاربران را به خطر می‌اندازد مربوط به شرایط ارگونومی محیطهای کاری می‌باشد . ارگونومی در لغت به معنای قانون کار (در حقیقت Ergo به معنی کار و Nomos  به معنی قوانین و اصول می‌باشند) و در عمل به مفهوم تطابق و سازگاری محیط کار ، ابزار کار و شرایط کار با تواناییهای جسمی و روانی انسانهاست . ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی دانشی است کاربردی مرکب از علوم پایه مختلف از جمله فیزیولوژی روانشناسی ، فیزیک ، مکانیک ، طراحی ، آمار ، ریاضی ، جامعه‌شناختی ، مدیریت و بسیاری موارد دیگر ؛ این علوم در کنار هم اصول ارگونومی را شکل داده و به طراحی بهتر سازمان در جهت بهره‌ور بودن کمک نموده و میزان رفاه و سازگاری انسانها را با محیط کار را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهند .

ارگونومی با ارزیابی قابلیتها و محدودیتهای انسان (بیومکانیک و آنتروپومتری) ، استرسهای کاری و محیطی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی ) ، نیروهای استاتیک و دینامیک روی بدن انسان (بیومکانیک) ، احتیاط (روانشناسی صنعتی) ، خستگی (فیزیولوژی کار و روانشناسی صنعتی) ، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه کاری و ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی ) سر و کار دارد .

اهداف شناخت ارگونومیک را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:

1-برخورداری از تندرستی
2- تقویت توانایی های بدن
3- بالا بردن راندمان فعالیت
4- رهایی از عوارضی همچون استرس، چاقی، چشم درد، درد پشت و درد گردن و یا بیماری هایی که از صدمات کشش متمادی به وجود می آیند.
5- یافتن روش هایی برای درست انجام دادن کارهای تکراری و یا سنگین.

ارگونومی دو هدف مهم دارد:

- هدف اول افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت های دیگر است. افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این مقوله می گنجند.

- هدف دوم تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است.

این دو عامل به ما نشان می دهند که در هر کاربرد خاص معمولاً فقط دسته ای از اهداف بیشترین اهمیت را دارند و این اهداف عموماً به هم وابسته است.

ارگونومی در چهار شاخه بیومکانیک شغلی، روانشناسی مهندسی، آنتروپومتری، فیزیولوژی کار فعالیت می کند:

فیزیولوژی کار: بخشی از دانش ارگونومی که تطبیق انسان با کار را در مصرف انرژی و همچنین تغییرات پارامترهای فیزیولوژیکی بدن در حین انجام کار مورد توجه قرار می دهد به فیزیولوژی کار معروف است.

بیومکانیک شغلی: در بیومکانیک از قوانین فیزیکی مکانیک برای بدن استفاده می شود . با بکارگیری این قوانین این امکان بوجود می آید که در هنگام یک وضعیت خاص در بدن و حرکت آن ، میزان فشار مکانیکی موضعی اعمال شده بر عضلات و مفصل ها محاسبه شود.

روان شناسی مهندسی: به فاکتورهای محیطی فیزیکی و شیمیایی مانند سر و صدا ، ارتعاش ، روشنایی ، آب و هوا و مواد شیمیایی می توانند بر روی ایمنی ، سلامتی و آسایش افراد تأثیر بگذارندمی پردازد.

آنتروپومتری: آنتروپومتری Anthropometery کلمه ای یونانی است که از دو واژه Anthropo به معنی انسان و metery به معنی سنجش ، تشکیل شده است و شامل جمع آوری و تفسیر داده های مربوط به شکل و اندازه ابعاد بدن انسان ( ابعاد طولی ، عرضی ، محیطی و وزن ) می باشد. تعریف آنتروپومتری عبارت خواهد بود از اندازه گیری سیستماتیک بدنبال استفاده از وسایل اندازه گیری.

با توجه به این موضوع که افراد زمان قابل توجهی را در محیط های کاری و در منزل صرف استفاده از صندلی و مبلمان های مختلف می نمایند، لزوم طراحی صحیح این لوازم بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. در این راستا باید برای ویژگی های صندلی ها و مبلمانها اهمیت بیشتری قائل گشت و اصول ارگونومی را در طراحی آنها لحاظ کرد.

ویژگیهای صندلی ارگونومیک

1.    ارتفاع صندلی باید قابل تنظیم باشد. ارتفاع صندلی ، 41 تا 52 سانتی متر توصیه می شود. 

2.   سطح نشیمنگاه صندلی باید دارای طول و عرض 40 تا 48 سانتی متر باشد.برای افراد چاق صندلی های پهن تر توصیه می شود. 

3.   ضخامت تشک در حدود ۴ تا ۵ سانتی متر باشد و رویه آن از جنسی باشد که اصطلاحاً بتواند تنفس کند و لبه جلو صندلی، گرد و لبه بیرونی آن، نرم باشد.

4.   زاویه پشتی با تشک صندلی ، حداقل ۹5 تا ۱۱۰ درجه باشد. 5- عرض پشتی صندلی باید حداقل 32 تا 36 سانتی متر باشد.ارتفاع پشتی صندلی را نیز بین ۵۰ تا 82 سانتی متر توصیه می کنند.صندلی باید در قسمت قرار گرفتن گودی کمر (ارتفاع 15 تا 20 سانتی متراز پایین) داری یک قوس محدب و در قسمت پشت دارای یک قوس مقعر باشد. 

5.    صندلی های مورد استفاده در کار با رایانه بهتر است دسته دار بوده و دسته آن با ارتفاع میز کار مطابقت داشته باشد. همچنین دارای ۵ چرخ بوده و چرخان باشد. شیب کف صندلی ۵ تا ۱۵ درجه برای تمایل به جلو و ۵ درجه تمایل به عقب را امکان پذیر سازد.

 ارگونومی در کار با کامپیوتر

طی چند سال اخیر تولید کنندگان کامپیوتر و تجهیزات مرتبط با آن به طراحی ارگونومیک محصولات خود توجه زیادی نشان داده اند. تولید کنندگان تجهیزات و وسایل کامپیوتر (مانند صفحه کلید، ماوس، میز و صندلی و... ) اکنون سعی می کنند تا محصولات را مطابق با اصول ارگونومی طراحی و تولید کنند. رعایت اصول ارگونومی سبب کاهش ضایعات چشم، سردرد ، کمر درد و فشار در نواحی مچ دست ، شانه و گردن در اپراتورهای کامپیوتر خواهد شد. 

بیشتر کاربران کامپیوتر در محیط های سربسته و فضاهای کوچک کار می کنند.کمترین ویژگیهای یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر به قرار زیر است : 

·         وجود سیستم تهویه مطبوع

·          نور کافی و مناسب          

·          استفاده از میز مخصوص که دارای عرض  و ارتفاع استاندارد باشد استفاده از صندلی ارگونومیک با قابلیت تنظیم           

·         استفاده از زیرپایی برای قرار گیری مناسب و راحت

 با وجود رعایت نکات فوق، باز هم امکان بروز بیماریهای خاص برای اپراتور وجود دارد کم تحرکی هنگام کار با کامپیوتر ، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت و تکراری مچ دست ، ممکن است سبب بروز انواع عوارض شوند.

برای پیشگیری از این عوارض نکات ساده و مهم زیر را هنگام کار با کامپیوتر رعایت کنید

Ø      به تناوب از پشت میز کامپیوتر برخاسته، و با نرمشهای خیلی ساده، گردن ، بازو ، مچ دست و پاها را حرکت دهید 

Ø      صفحه مانیتور (صفحه نمایش) را طوری تنظیم کنید تا ستون فقرات شما به صورت مستقیم قرار گرفته و چشمان شما با قسمت بالایی صفحه نمایش در یک خط مستقیم قرار گیرند. این وضعیت برای چشمان شما راحتی بیشتری به همراه خواهد داشت 

Ø      فاصله صفحه مانیتور تا چشمان شما باید بین 50 تا 60 سانتی متر باشد

Ø      هر 30 دقیقه به اشیائی که در فاصله 6 متری قرار دارند ، چند دقیقه چشم بدوزید 

Ø      ارتفاع میز کامپیوتر باید بین 66 تا 71 سانتی متر باشد

Ø      ترجیحاً از یک زیر پایی استفاده نمایید و پاها را روی آن قرار دهید.این وسیله به راحت بودن وضعیت پاهای شما کمک می کند 

Ø      میز کار را طوری قرار دهید که روشنایی لامپ های سقف در طرفین قرار گیرد و از قرار دادن میز در محلی که نور لامپ مستقیماً در برابر شما باشد خودداری شود.در استفاده از روشنایی طبیعی نیز نباید صفحه مانیتور در برابر پنجره قرار گیرد 

Ø      سطح صفحه کلید، تقریباً هم ارتفاع با دسته صندلی و آرنج باشد و مچ ها به طور عادی روی صفحه کلید ها قرار گیرد، به طوری که هنگام کار، ساعدها تقریباً موازی با افق قرار گرفته و زاویه بین مچ دست و ساعد، ۵ تا ۱۰ درجه باشد. موقعیت mouse در همان ارتفاع و فاصله نسبت به صفحه کلید است 

Ø      روشنایی محل کار باید مخلوطی از نورسفید و زرد بوده - ترجیحاً از لامپ مهتابی استفاده شود و شدت آن درحدود ۳۰۰ لوکس

Ø      برای به حداقل رساندن فشار بر روی گردن و کمر هنگام تایپ یک نوشته یا نامه ، استفاده از نگهدارنده های کاغذ برای قرار دادن نامه روی آن لاز 

Ø      برای اتاق کار، دمای 23-19 درجه سانتی گراد و رطوبت حدود ۵۰ درصد مناسب است بهتر است با باز کردن درب و پنجره ها و یا تعبیه دستگاه تهویه ، هوای اتاق به طور مرتب تعویض شود